Бас прокуратураның мәліметінше, Қазақстанда жыл сайын 80 әйел тұрмыстық зорлық-зомбылықтан қайтыс болады. Неліктен кейбір ер адамдар әйелге қолын көтереді? Неліктен әйелдер агрессорларға төзіп келеді, кейде, тіпті, оларды ақтайды?
Көбісі: «кетіп қалмадың ба, бір өзің ақымақсың» дейді. Психолог Қайыржан Сапа атап өткендей, зорлық-зомбылық деген не екенін білмейтін адамдар осылай дейді. Психолог Айдос Ибрагим әріптесімен келіседі: егер бәрі оңай болса, тұрмыстық агрессорлардың қолында өлім мен өмір әлдеқайда аз болар еді.
Қорқыныш
Қайыржан Сапа атап өткендей, агрессор жұбының көшу үшін заттар жинап жатқанына тыныш қарап тұра алмайды. Әйелдің күту туралы шешімі қылмыскердің әдеттегіден әлдеқайда қатыгез зорлық-зомбылыққа көшуіне себеп болуы мүмкін, өйткені ол жәбірленушіні бақылаудан айырылатынын түсінеді.
«Әйелдер көбінесе өздерін қорғай бастаудан қорқады, өйткені бұл агрессияның одан да үлкен толқынын тудыруы мүмкін»,
деп түсіндіреді ол.
Әйел жасырын түрде немесе отбасы мен құқық қорғау органдарының қолдауына ие бола алады.
Ұят
Сарапшылар түсіндіргендей, бұл біртүрлі болып көрінуі мүмкін, бірақ көбінесе әйел зорлық-зомбылықтың құрбаны болудан ұялады немесе әлсіз, дәрменсіз болып көрінуден қорқады.
«Балаға қандай да бір әке керек» және «ұят» — бұл ұғымдар біздің қоғамның бөлігі болып табылады. Әйел ұрысты үйден шығармауға тырысады. Біздің қоғамдағы стереотиптерді ескере отырып, әйелдер көбінесе отбасынан кетпейді, сонымен бірге зорлық-зомбылық фактісін жасырады. Олар түсініспеушіліктен немесе айыптаудан қорқады және жақын адамдарға не болып жатқанын айтпайды.
Әйелдердің қанша пайызы осы азап тордан шыға алады? Өте кішкентай. Қоғамда патриархалдық көзқарастар басым, яғни әйелдер «өзі кінәлі» сияқты сыннан қорқады»,
дейді Сапа.
Тәуелділік
Айдос Ибрахимнің пікірінше, зорлық-зомбылық кезінде ерлі-зайыптылардың екеуі де некеде өмір сүруді жалғастырады, өйткені олар жәбірленуші мен агрессордың мінез-құлық үлгілерінен бас тарта алмайды.
«Тұрмыстық зорлық-зомбылық мәселесі, менің ойымша, тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарын стигматизациялауға (немесе стигматизацияны күтуге) негізделген. Бірақ, маңызды сәт, тұрмыстық зорлық-зомбылықтан зардап шеккен адам агрессордың жанында болуды жалғастырады, сұрақ туындауы мүмкін: адам, расымен, зардап шегеді ме?
Отбасыларда ерлі-зайыптылар бірігу процесінде болған жағдайлар жиі кездеседі, яғни тәуелділік қалыптасады. Сонымен қатар, әркімнің психологиялық пайдасы бар. Көбінесе зорлық-зомбылық болған кезде, ерлі-зайыптылардың екеуі де уақыт өте келе некеде өмір сүруді жалғастырады. Бұл екеуі де жәбірленуші мен агрессордың мінез-құлық үлгілерінен бас тарта алмайтындығының салдары. Осылайша, жәбірленуші әдеттегі өмір салтын жоғалтпау үшін көбінесе өзінің агрессорын ақтайды»,
деп түсіндірді ол.
«Әйел өзіне ыңғайлы қарым-қатынастан шыққысы келмейді. Ұрып-соғудан кейін ол парадоксалды жағдайға тап болады, ол жұбайын қорғап, назар мен қамқорлықтың орталығына айналады. «Одан кет», «ол өзгермейді», «ол жаман» сияқты пікірлер ала отырып, әйел күйеуін ақтап, өз таңдауын ақтайды, өз позициясын көтереді»,
деп толықтырады Айдос Ибрахим.
Барлығы балалық шақтан
Сондай-ақ, мамандар балалық шақтың ауыр тәжірибесі зардап шеккендерді ересек жастағы зорлық-зомбылыққа төзімді етеді деп келіседі. Махаббат зорлық-зомбылықпен тоқылғандай, біреуін екіншісінен ажырату қиын.
Бұрын зорлық-зомбылық таныс, түсінікті нәрсе болғандықтан, серіктес таңдауды алдын-ала анықтауға болады.
«Бала кезінде ол сыныптастарының шашын тартып, ересек отбасылық өмірде бетінен ұрады. Балалық шақта, ересек жаста, жанжал кезінде қалыптасқан нәрестелік физикалық зорлық-зомбылықты қолдануға себеп болады»,
дейді Айдос Ибрахим.
«Ер адамдар эмоционалды тұрғыда әлсіздеу. Тәрбие фонындағы нәрестелік, жауапкершілікті ауыстыру, кез-келген қиындықтардан аулақ болу, жетілмегендік —мұның бәрі қазіргі заманғы ер адамдарды эмоционалды етеді. Ал, ер адам эмоцияларға бой алдырғанда, ол ақылға салып мәселелерді шешуді тоқтатады»,
деді Сапа.
«Мен өзім кінәлімін»
Зорлық-зомбылықтан кейін агрессор әйелді оны арандатып, зорлық-зомбылық жағдайына «жеткізді» деп айыптауы мүмкін. Ол дұрыс отырмағаны, дұрыс қарамағаны, дұрыс емес тамақ дайындағаны үшін кінәлі болады. Көптеген әйелдер бұған шынымен сенеді.
Нүктені қалай қою керек?
Психологтар, ең алдымен, жұбайы қолын көтерітіні үшін өзін кінәлауды тоқтатуға кеңес береді.
«Көптеген әйелдер өздерінің агрессор күйеулеріне сылтау іздейді, оларды аяйды, күмән тудырады және жағдайды жақсарту үшін дәлелдер іздейді. Біз шындықты қабылдап, адамның қайда екенін, оның не бастан өткергенін және болашақта не қалайтынын түсінуіміз керек. Бұл процестің сәттілігінің үлкен үлесі оның ортасында болады, ол оны қолдайды және оның өзіне кетуіне жол бермейді, тартады, осы шұңқырдан шығуға көмектеседі. Ұсыныс ретінде мен жақсы білікті психологқа баруды және осы жағдайды талдауды ұсына аламын»,
дейді психолог Сапа.
Фото: Pexels
По материалу Tengrinews
