Pexels: Antoni Shkraba Studio
Әйел ағзасы – түрлі тосынсыйларға толы, және, өкінішке қарай, олардың бәрі бірдей жағымды емес. Бір күні оянып, өзіңді қорқынышты фантастикалық фильмнің кейіпкеріндей сезінуің әбден мүмкін.
Бұл мақалада гормондардың ғана емес, басқа да факторлардың әсерінен әйел денесінде пайда болуы мүмкін күтпеген жағдайлар туралы айтып береміз.
Жүкті екенін білмей қалу
Мұндай құбылыстың арнайы атауы бар – криптожүктілік. Бұл атау «Матрица» фильмінен алынғандай көрінгенімен, алғашқы жағдайлар XVII ғасырда-ақ сипатталған.
Бұрын жасырын жүктілік деп аталатын түрі болған, бірақ ол кезде әйел өзінің жүктілігін білгенімен, басқалардан жасырған. Ал криптожүктілік – бұл жүктіліктің бар екенін мүлдем байқамау. Мұндай жағдай психикалық ауытқуларға байланысты болуы мүмкін, кейде онсыз да кездеседі.
Криптожүктіліктің классикалық сценарийі – әйел ішінің қатты ауруына байланысты ауруханаға түседі де, дәрігерлер оның толғағы келгенін айтады. Мұндай жүктіліктің қауіптілігі – оған бірнеше ай бойы медициналық бақылау жасалмайды. Жас ана талдаулар тапсырмайды, УДЗ жасатпайды, генетик пен гинекологқа бармайды. Бұл гестациялық қант диабеті мен преэклампсия секілді ауыр асқынулардың қаупін арттырады. Жүктілігін білмеген әйел ішімдік ішуді, темекі шегуді жалғастыруы мүмкін — бұл нәрестеге өте зиян.
Сол себепті, егер кішкене күмән туындаса, дәрігерге бару керек.
Әйел бала босанбаса да, сүт пайда болуы мүмкін
Бұл жағдай галакторея деп аталады және ол әйелдердің 20-25%-ында кездеседі. Ерлерде де болуы мүмкін, бірақ сирек.
Галакторея кезінде сүт бір немесе екі емшектен бірдей ағып кетуі мүмкін — кейде қысқанда, кейде өздігінен. Кейбір әйелдерде етеккір тоқтап, қынап құрғап кетеді (гормоналды өзгерістерге байланысты). Бұл құбылыстың басты себебі — пролактин гормоны. Оны ерлер мен әйелдердің гипофизі шығарады. Әйелдерде пролактин сүттің түзілуіне жауап береді. Егер бұл гормон шамадан тыс көп болса, әйел жүкті емес болса да сүт пайда болады.
Себептері:
- гипофиздің ісігі
- кейбір дәрілер (қан қысымына, антидепрессанттар, контрацептивтер)
- қалқанша безінің әлсіздігі (гипотиреоз)
- бүйрек, бауыр аурулары
- кейбір өкпе обыры түрлері
Галактореяны анықтау үшін дәрігерлер жүктілік тестін, пролактин деңгейін, бүйрек пен қалқанша безінің анализдерін тексереді. Ісікті болдырмау үшін кейде миға МРТ жасайды.
Іш тұсында шұңқыр пайда болуы мүмкін
Бұл — диастаз. Жүктілік кезінде немесе одан кейін іштің тік бұлшықеттері ажырап кетеді. Іш не шұңқыр болып тұрады, не дөңгеленіп кетеді. Ерлерде де болады, бірақ сирек.
Диастаз барлық жүкті әйелде кездеспейді. Кесар тілігі, ірі нәресте, 35 жастан асқан әйелдер мен семіздікке шалдыққандарда байқалады. Алдын алу үшін дәрігерлер арқа мен іштің бұлшықеттерін нығайтып, ауыр зат көтермеуге кеңес береді. Диастаз — өлімге әкелмейді, бірақ асқынулар болуы мүмкін: арқа мен жыныстық қатынас кезінде ауырсыну.
Емдеу түрі: арнайы жаттығулар (пилатес секілді), корсет, бандаждар, немесе 6–12 ай өткен соң жасалатын операция көмектеседі. Хирург бұлшықеттерді тігіп қалпына келтіреді.
Аяқ-қол күрт ісіп кетуі мүмкін
Бұл — тек әйелдерде болатын липедема дерті. Аяқ-қолда май мен дәнекер тін ісіп, түйіндер (мысалы, күріш немесе бұршақ сияқты) пайда болады. Ауырлық, ісіну, жоғары сезімталдық пен ауырсыну пайда болады, бірақ табан мен алақанға әдетте әсер етпейді. Липедеманың соңғы кезеңінде лимфа жүйесі де зақымдалып, лимфедема пайда болуы мүмкін.
Нақты себебі әлі анықталмаған. Кейбір деректер бойынша — бұл тұқым қуалайды. Бірақ басты себептердің бірі — гормондар. Сондықтан липедема көбінесе жыныстық жетілу, жүктілік, менопауза кезінде пайда болады. Спорт, лимфодренажды массаж, диета — симптомдарды жеңілдетуге көмектеседі, бірақ емдемейді. Компрессиялық трикотаж кию — ісінуді тежеудің тағы бір жолы.
Босанғаннан кейін көңіл-күй түсіп, ашушаңдық пайда болуы мүмкін
Жүктілік пен босану әйелдің тек денесін емес, психикасын да өзгертеді. 10–13% әйелде босанғаннан кейінгі депрессия кездеседі. Бұл — көңіл-күйдің күрт құбылуы, тәбеттің жоғалуы, бұрын ұнайтын істерден ләззат алмау. Себептері: ұйқының аздығы, ауыр босану, гормоналды өзгерістер (эстроген мен прогестерон деңгейі күрт төмендейді).
Мұндай сезімдер бастапқыда қалыпты. Бірақ, екі аптадан аса созылса — бұл белгі. Психотерапевт көмегінсіз қиын болуы мүмкін. Емдеу жолдары: үй шаруасын бөлісу, демалу, өз-өзіне уақыт бөлу, ұйқыны реттеу, серуендеу. Кей жағдайда дәрігер антидепрессант тағайындайды.
Кейде депрессияның орнына босанғаннан кейінгі ашу пайда болады. Анасы сәбиінің жылағанына ашуланып, жақындарына айқайлап, өзіне зиян келтіргісі келуі мүмкін. Бұл — босанғаннан кейінгі ашушаңдық, оның себебі – гормоналды өзгерістер (мысалы, пролактин мен АКТГ деңгейі). Бірақ, мұнда қоғам қысымы да әсер етеді. Жаңа аналардан бәрін білу, бәріне үлгеру талап етіледі. Бұл да ашуға себеп болады.
Емдеу жолы: өз-өзіне қамқор болу (мысалы, күніне 1 сағат ұйқы мен серуенге бөлу), тыныс алу жаттығулары. Егер көмектеспесе — маманға жүгіну қажет.
Фото: Pexels
Дереккөз: Горящая изба
